Өзүңүздүн бизнесиңиз үчүн франшизаны түзүүдө эмнени билишиңиз керек

Биринчиден, бул макала эмне жөнүндө болорун түшүнүү үчүн, франчайзингге байланыштуу укуктук мамилелерде колдонулган терминология менен таанышуу керек.

Франчайзинг – бул бизнести уюштуруунун жана өнүктүрүүнүн системасы, мында бир компания (франчайзер) башка көз карандысыз компанияга же жеке ишкерге (франчайзиге) франчайзердин атын жана бизнес системасын колдонуу менен бизнес жүргүзүү укугун жана ошол эле товарды (кызматты) бирдей тартипте сатууну берет.

Франшиза — бул пайда жыйындысы болуп, анда франшизаны сатып алуучу адам франшизаны сатуучудан анын соода белгисин жана бизнес жүйөсүн колдонуу укугун алат. Эң маанилүүсү — сатып алуучу сатуучудан анын бизнесин так которуп жүргүзүүгө мүмкүн берген көп тармактуу жардамды да алат.

Франчайзер (франчайзор, лицензиар) — бул соода белгисинин ээси болуп, франшизаны сата турган тарап. Бул компания же жекече ишкер өзүнүн аты-жөнүн (брендди) жана бизнес системасын колдонуу укугун берүү менен иш жүргүзүүгө уруксат берет.

Франчайзи (лицензиат) — бул франчайзердин аты менен рынокто иш алып баруу укугун сатып алган компания же жеке ишкер. Алар франчайзердин бизнес системасын колдонуу укугуна ээ болуп, бизнес ачууда окутуудан өтүү жана жардам алуу мүмкүнчүлүгүн алышат. (Ишмердүүлүк тармагына жараша франчайзердин бизнесин толук көчүрүп жүргүзүү үчүн зарыл болгон башка артыкчылыктар да берилет, мисалы, чекене соода түйүнү үчүн мерчендайзингдик колдоо ж.б.)

Бир жолку төлөм – франчайзинг келишимине ылайык франчайзер франчайзиден алган алгачкы салымдын суммасы.

Инвестициялар - бул франчайзи бизнести баштоого, өндүрүштүк жайларды жабдууга жана жабдууга, керектелүүчү материалдарды, инвентарларды сатып алууга жана башкаларга сарптаган суммалар.

Роялти — бул франчайзи тарабынан франчайзерге франшиза келишимине ылайык ай сайын төлөнүүчү сумма. Эгерде «роялти» деген тилкеде жөн гана пайыз көрсөтүлсө, бул көбүнчө франчайзинин пайдасынан эмес, айланма кирешесинен пайыз алынарын билдирет. Роялтинин нөлдүк өлчөмү эки маанини туюнтат: же роялти суммасы франчайзер жеткирген товарлардын же керектелүүчү материалдардын наркына мурунтан эле киргизилген, же франчайзер иш жүзүндө өзүнүн франчайзисине колдоо көрсөтүүнү көздөбөйт дегенди билдирет.

Маркетингдик (жарнамалык) төлөмдөр — бул франчайзердин пайдасына төлөнүүчү каражаттар болуп, ал бул суммаларды франчайзингдик тармактын жалпы улуттук деңгээлдеги же бүтүндөй система иш жүргүзгөн аймактардагы промо жана жарнамалык иш-чараларга колдонот.

Негизги түшүнүктөр менен таанышып чыккандан кийин, эми түз эле өз бизнесиңиздин франшизасы темасына өтүүгө болот.

Франшиза — бул «башкалардын күчү жана каражаты» аркылуу бизнесиңизди кеңейтүүгө мүмкүнчүлүк берген эң натыйжалуу курал. Башкача айтканда, сиздин бизнесиңиздин франшизасын сатып алган адам өзүнүн күчүн жана акчасын сиздин брендиңизди өнүктүрүүгө жана кеңейтүүгө жумшайт.

Бирок, компанияңыздын кеңейиши керектигин кантип билесиз?

Төмөнкү көрсөткүчтөрдү баалоо керек:

1. Кардарлар агымынын жана ошого жараша пайдасынын көбөйүшү.

Ар бир бизнес үчүн көрсөткүчтөр ар башка. Бул жерде эң негизгиси — кирешенин өзүн эмес, өсүш менен туруктуулукту камсыз кылуу маанилүү. Болбосо, төмөнкүдөй көйгөйлөр жаралышы мүмкүн:

Товар запастарынын жетишсиздиги. Продукция өтө тез сатылып кетип, жетишсиздик (дефицит) пайда болот. Бул атаандаш компаниялардын окшош товар менен рынокко чыгышы үчүн ыңгайлуу шарт түзүп берет.

Кызматкерлердин жетишсиздиги. Заказдарды кабыл алуу жана иштетүү, өз учурунда кызмат көрсөтүүгө даяр адистердин болушу боюнча кыйынчылыктар жаралышы мүмкүн. Персоналдын ашыкча жүгү ката кетирүү ыктымалдыгын жогорулатат.

Жеткирүү жана камсыздоодогу үзгүлтүктөр.Заказдардын көбөйүшү менен жүктөрдүн көлөмү да өсөт, бирок учурдагы инфраструктура муну көтөрө албай калышы мүмкүн. Өз кезегинде кечигүүлөр компаниянын аброюна олуттуу зыян келтириши ыктымал.

2. Пайда бир гана бизнес ээсынын аракеттери менен эмес, башка факторлор аркылуу да камсыз болушу керек.

Демек, сизде күнүмдүк ишти ишенимдүү тапшырса боло турган кызматкерлерден турган команда болушу зарыл.

Маанилүүсү — «бизнес ичинде» эмес, «бизнес үстүндө» иштөөнү үйрөнүү. Командаңызга ишенүүнү үйрөнүңүз!

3. Тармактын келечектеги ээси чоң максаттарды көздөшү керек.

«Азга канааттан» деген мамиле ийгиликке алып барбайт. Эгер сиз чындап бул дүйнөнү багындырууну чечсеңиз — токтобоңуз!

4. Сиз кеңейтүүнү пландап жаткан уникалдуу продукт же технология болушу керек.

Бул эң биринчи кезекте кардарлардын сиздин сунушуңузга болгон туруктуу кызыгуусун сактоо үчүн маанилүү.

Уникалдуулук жана инновация — бизнесди көчүрүп көбөйтүүдө, айрыкча ийгиликтүү франшиза түзүүдө негизги шарт болуп саналат.

Эгер сиздин франшизаңыз чындап эле өзгөчөбү же жокпу түшүнгүңүз келсе, бизнес жүргүзүү ыкмаңыз боюнча 10 атаандаштык артыкчылыгын аныктап көрүңүз.

Бул айырмачылыктар чыныгы атаандаштыкта текшерилген болушу керек.

Эгер бул артыкчылыктарды оңой эле атап бере алсаңыз — куттуктайм, сизге тең атаандаш жок.

Эгер кыйын болсо, анда уникалдуулукту өнүктүрүүгө олуттуу көңүл буруу керек.

Бизнес масштабдоонун алдындагы негизги каталар:

• Пайдалуу жана туруктуу бизнес-моделдин жоктугу;
• Керектүү аракеттердин алгоритминин так аныкталбагандыгы;
• Бизнес ичинде уникалдуулук жана инновациянын жоктугу;
• Юридикалык жактан туура коштоо (укуктук колдоо) системасынын жоктугу;
• Сапатты көзөмөлдөө системасынын жоктугу.

Мындан тышкары, бизнес масштабдоого киришүүдөн мурун анын артыкчылыктарын, киреше булактарын жана тобокелдиктерин өзүнчө баалоо зарыл.
Бул көрсөткүчтөрдү туура түшүнүү — масштабдоонун максатка ылайыктуулугун аныктоого, масштабдоого чейин кайсы багыттарды жакшыртуу керек экенин билүүгө жана жалпы чечимди так кабыл алууга жардам берет.

Франчайзер үчүн артыкчылыктар:

• Сатуу көлөмүнүн көбөйүшү жана андан кошумча киреше алуу;
• Сатуу тармагын кеңейтүү жана алыскы аймактарда да продукцияны жайылтуу мүмкүнчүлүгү;
• Рыноктогу көзөмөл даражасынын жогорулашы;
• Жаңы товарларды, кызматтарды же иштерди рынокко ылдамыраак чыгаруу мүмкүнчүлүгү;
• Алардын жайылтуусунда жана бөлүштүрүүдө артыкчылыктар;
• Инфраструктурага байланышкан түз инвестициясыз же чыгымсыз түрдө рынокко тезирээк жылуу;
• Системаны өркүндөтүү боюнча жаңы идеяларды алуу;
• Өндүрүлгөн продукциянын сапатын көзөмөлдөө аркылуу мыйзамдуу соода кызыкчылыктарын коргоо;
• Рынокту терең жана системалуу билүү, бул келечекке багытталган иш жүргүзүүгө мүмкүндүк берет;
• Роялти төлөмдөрүнөн кошумча киреше алуу.

Франчайзинг - бул минималдуу чыгымдар менен бизнестин кайталанышы.

Франчайзердин киреше булактары:

• Жаңы франчайзилерден алынуучу кирүү төлөмдөр;
• Роялти төлөмдөрү;
• Жеткириле турган товарларга, керектелүүчү материалдарга, ингредиенттерге, жарым фабрикаттарга ж.б. коюлган үстөк баа;
• Оптовик жеткирүүчүлөрдөн алынуучу арзандатуулар;
• Франчайзиге имарат же жабдууларды ижарага берүү;
• Франчайзингдик тармактын катышуучуларына берилген насыялар үчүн пайыздык киреше;
• Башкаруу жана консультациялык кызматтар үчүн алынуучу акы;
• Франчайзингдик тармактын кызматкерлерин окутуу жана стажировкадан өткөрүү үчүн төлөмдөр;
• Франчайзердин өзүнө таандык соода түйүндөрүнөн (ишканаларынан) алынган киреше;
• Франчайзер өз соода түйүндөрүн франчайзилерине сатуу аркылуу алган киреше;
• Франчайзингдик объекттерди операциялык башкаруудан түшкөн киреше.

Франчайзер үчүн тобокелдиктер:

• Франчайзинин көрсөтмөлөрдү, стандарттарды жана башка талаптарды аткарбагандыгына байланыштуу аброй жоготуу коркунучу;
• Франчайзинин каршылыгынан улам белгиленген аймакты көзөмөлдөн чыгарып алуу тобокелдиги;
• Франчайзинин маанилүү маалыматты жашыруусу же рынок тууралуу туура эмес маалымат берүүсү аркылуу жалган түшүнүк жаратуу коркунучу;
• Франчайзинин атаандаштарга купуя маалыматты берүүсүнөн улам атаандаштык артыкчылыктарын жоготуу тобокелдиги;
• Келишим токтотулгандан кийин да франчайзерге окшош деңгээлде соода белгисин жана фирмалык стилин колдонуу коркунучу;
• Роялти төлөбөй коюу же кечиктирүү тобокелдиги.

Франчайзи үчүн артыкчылыктар:

• Кардарлардын ишенимине ээ болуп, жакшы абройго жетишкен соода белгини колдонуу мүмкүнчүлүгү;
• Экономиканын өзүнө ылайыктуу тармагын тандоо укугу;
• Текшерилген системага кошулуп, анын артыкчылыктарын колдонуу;
• Изилдөө, окутуу, бизнес орнотуу, маркетинг, жарнама жана жеткирүүчүлөрдү издөө сыяктуу процесстерде чыгымдарды үнөмдөө;
• Тажрыйбалуу өнөктөштүн колдоосу жана жетекчилиги;
• Инновациялар жана жаңы технологияларга жеткиликтүүлүк;
• Атаандаштык артыкчылыктардын жогорулашы;
• «Жамааттык» бизнеске катышуудан ырахат алуу.

Франчайзи үчүн тобокелдиктер:

• Франшиза тууралуу жетишсиз же туура эмес маалыматтын берилиши;
• Франчайзердин жалган убадалары, анын тармакты башкаруу жөндөмүнүн жоктугу же өнүгүүгө болгон кызыгуусунун жоголушу;
• Франчайзер тарабынан рыноктун жетишсиз изилдениши жана сунушталган продукциянын рыноктун талабына туура келбеши;
• Аймакты натыйжасыз өнүктүрүү (бир аймакта өтө көп ишкананын ачылышы, франчайзилердин объекттеринин бири-бирине негизсиз жакын жайгашуусу ж.б.);
• Франчайзинин ишмердүүлүгүн өтө чектөө;
• Келишимдин өтө катуу жана ийкемсиз шарттары, алар жаңылануу жана өзгөрүүлөрдү өз убагында эске алууга мүмкүндүк бербейт;
• Франчайзер тарабынан франчайзинин олуттуу мыйзам бузуу учурлары жок эле келишимдин мөөнөтүнөн мурда токтотулушу;
• Келишимди узартуудан баш тартуу жана/же жаңыртуу учурунда анын шарттарын олуттуу өзгөртүү;
• Компаниянын жоюлушу, кайра уюштурулушу, укук ээси өзгөрүшү же стратегиянын алмашуусу.

Эмнеден баштайбыз? Чечим кабыл алуудан!

Сизге франшиза түзүү үчүн кадам-кадам алгоритмди сунуштайбыз:

• Бар болгон франшизаларды бенчмарктоо (салыштыруу талдоосу);
• Франшизанын концепциясын иштеп чыгуу;
• Франшизанын финансы моделин иштеп чыгуу;
• Франшиза келишимдерин иштеп чыгуу;
• Франшизанын презентациялык материалдарын даярдоо;
• Маалыматтык системаны издөө/тандоо/аудит жүргүзүү;
• Бизнес-букту иштеп чыгуу.

Маанилүү жагы - франшиза «утуш-утуш» (win-win) принцибинин негизинде түзүлүшү керек, башкача айтканда, бул масштабдоо процессинен эки тарап тең пайда көрүшү зарыл.

1. Бар болгон франчайзингдик программалар боюнча конкуренттик бенчмарк жүргүзүү.

Бенчмаркинг — бул франчайзинг колдонулган учурда иштеген атаандаш же окшош бизнес-моделдерди издөө, изилдөө жана салыштыруу жолу менен талдоо процесси.
Бул процесс — өзүңүздүн франшизаңыздын моделин иштеп чыгууга же рынокто бар сунуштардын ичинен туурасын тандоого негиз болуп берет.

1. Франшизанын концепциясы.

Бул - франчайзинг долбоорунун маңызын түзгөн негизги процесстерди, жоболорду, критерийлерди жана компетенцияларды кыскача сүрөттөп берүү.
Франшизанын концепциясы — франшизага жалпы талаптарды, ошондой эле (эгер бар болсо) ар бир формат боюнча өзүнчө талаптарды аныктоону камтыйт.

1. Франшизанын финансы модели.

Бул модель франчайзи үчүн зарыл болгон инвестициялардын көлөмүн, киреше жана чыгаша боюнча божомолдорду, ошондой эле бул божомолдорду түзүүгө негиз болгон көрсөткүчтөрдүн деталдуу эсептерин камтыйт.
Финансы моделинде адатта нөлдүк киреше чекити (өзүн-өзү актай баштаган учур) жана долбоордун окуп кетүү мөөнөтү эсептелет.

1. Франчайзинг программасынын юридикалык документациясы.

Юридикалык документация — бул мурдагы этаптардын баарын кылдат иштеп чыгып, укуктук түрдө бекитүү боюнча юристтердин иши. Ал өз ичине төмөнкүлөрдү камтыйт:

• Мамиле катышуучулары (субъекттери);
• Мамиленин укуктук схемасы — тараптардын ортосундагы укуктук байланыштардын мыйзамдуулугу;
• Франшизанын негизги документтери: Лицензиялык келишим, Коммерциялык концессия жөнүндө келишим;
• Жардамчы жана кошумча документтер;
• Франчайзер менен франчайзи ортосундагы ар түрдүү мамилелерди жөнгө салуучу документтер топтому.

Мындан тышкары, зарыл учурда документтер топтомуна сатып алуу процесстерин, материалдык жоопкерчиликти, персонал менен иштөөнү ж.б. жөнгө салуучу келишимдер да кошулат.

1. Бизнес-бук (Операциялык китеп).

Бизнес-бук — бул франчайзинг объектисин башкаруу боюнча колдонмо китеп болуп, ал төмөнкүлөрдү камтыйт:

Франчайзинг объектисинин иштөө этаптарын формалдаштыруу жана сүрөттөө;

Күнүмдүк ишмердүүлүк: стандарттар, кырдаалдар жана маселелер боюнча көрсөтмөлөр.

Франшизаны түзүү процесси жеңил эмес, ошондуктан франчайзерлер муну өз алдынча жасоого аракет кылганда көбүнчө каталарга жол беришет.

Эң көп кетирилген негизги каталар:

• Ар бир этапта шашуу жана үнөмдөөгө болгон ашыкча каалоо;
• Франчайзилерди тандоо үчүн баалоо (скоринг) системасынын жоктугу;
• Франчайзер тарабынан сүйлөшүү стадиясында берилген жалган убадалар;
• Франшизанын начар иштелип чыгышы, жетишсиз анализ жана детализациянын жоктугу;
• Франчайзиден көбүрөөк пайда табууга болгон ашыкча умтулуу;
• Тармактын өсүү кризиси — франчайзердин тармакты башкаруу мүмкүнчүлүгүнүн жетишсиздиги;
• Франчайзинг тармагын жана жалпы бизнесди өнүктүрүүгө болгон кызыгуунун жоголушу;
• Франчайзингдик тармак үстүнөн көзөмөл даражасынын төмөн болушу.

Жогоруда көрсөтүлгөн каталардын коркунучун азайтуу үчүн төмөнкүлөр сунушталат:

• Инновациялык багытты дайыма өнүктүрүү жана жаңыртып туруу;
• Бизнес-процесстерди мүмкүн болушунча автоматташтыруу;
• Франшизаны сатып алуу жана ишке киргизүү чыгымдарын оптималдаштыруу жана кыскартуу;
• Франшизанын көп форматтуу болушуна даяр болуу;
• Кичи шаарларга чыгуу аркылуу сатуунун географиясын жана филиалдардын санын көбөйтүү;
• Франчайзилерди тандоодо этият жана тандалма мамиле жасоо;
• Компаниянын аброюн жана брендин капиталдаштыруу деңгээлин жогорулатуу.

Эгер сиз өз франшизаңызды түзүүнү же бар болгон франшизаны сатып алууну пландап жатсаңыз, «LEX» Юридикалык фирмасынын адистери сизге ар тараптуу колдоо көрсөтүүгө даяр.

Биз төмөнкүлөрдү камсыз кылабыз:

• Франшизаны юридикалык жактан туура жана так жол менен даярдоо;
• Лицензиялык келишимди, бизнес-букту жана башка керектүү документтерди иштеп чыгуу;
• Франшизаны сатып алуу учурунда юридикалык экспертиза жүргүзүү;
• Франчайзер менен франчайзи ортосундагы мамилелерде эки тараптын кызыкчылыктарын укуктук жактан коргоо.